Aardbevingen in België

Wat is een aardbevingszwerm?

Aardbevingszwermen zijn sequenties van meestal relatief kleine aardbevingen die in een korte tijdsperiode in een lokaal gebied optreden. Bij een aardbevingszwerm is er geen duidelijk patroon in de magnitude van de aardbevingen, in tegenstelling tot de naschokken van een grotere aardbeving, waarbij de magnitude van de naschokken en het aantal naschokken duidelijk afnemen in de tijd. Aardbevingszwermen daarentegen vertonen meestal geen duidelijke hoofdschok, voorschokken of naschokken. Aardbevingszwermen zijn bij ons geen alledaags fenomeen, maar zijn toch ook niet zo zeldzaam. In en rond België zijn de voorbije 30 jaar verschillende aardbevingszwermen opgetreden:

• In de omgeving van Dour (Henegouwen): februari – mei 1987: 58 aardbevingen geregistreerd, maximale magnitude 2.6;
• In de omgeving van Charleroi: september – november 1987: 24 aardbevingen geregistreerd, maximale magnitude 2.4;
• In de Hoge Venen: oktober 1989 – maart 1990: 105 aardbevingen geregistreerd, maximale magnitude 2.3;
• In de omgeving van Voerendaal en Kunrade(Nederlands Limburg): december 2000 – augustus 2001: meer dan 150 aardbevingen geregistreerd, maximale magnitude 3.5 (bron: KNMI)

Uit deze gegevens blijkt dat aardbevingszwermen in onze contreien meestal drie tot zes maanden aanhouden, dat ze bestaan uit een paar tientallen tot meer dan honderd aardbevingen, en dat de magnitude (kracht op de schaal van Richter) zelden groter is dan 3.5.

Evolutie van de aardbevingszwerm van Waals-Brabant

Onderstaande figuur toont de evolutie van de aardbevingszwerm bij Court-Saint-Etienne – Ottignies. De bovenste drie grafieken tonen het aantal aardbevingen dat per dag gebeurd is voor drie verschillende magnitudeklassen: groter dan 3.0 (boven), tussen 2.0 en 3.0 (midden), en kleiner dan 2.0 (beneden). De onderste grafiek toont de evolutie van het cumulatief seismisch moment; deze grootheid is een maat voor de totale energiehoeveelheid die bij de aardbevingen is vrijgekomen.

De zwerm begon op 12 juli met een aardbeving van magnitude 2.2. De dag daarop, op 13 juli, volgde de tot nog toe zwaarste schok van de sequentie: een aardbeving met een magnitude van 3.2. De daaropvolgende drie weken gebeurden er een twintigtal aardbevingen, alle met magnitude kleiner dan 2.0. Deze reeks lijkt het patroon te vertonen van voorschok, hoofdschok en naschokken. Op 8, 9 en 10 augustus vertoonde de activiteit een nieuwe piek met 15 aardbevingen, waarvan 2 met een magnitude groter dan 2.0. De daaropvolgende maand gebeurden er slechts 5 aardbevingen, alle met magnitude kleiner dan 2.0. Op 12 en 13 september gebeurden er opnieuw twee aardbevingen met magnitude groter dan 2.0. Merk op dat de aardbeving van 13 juli instaat voor meer dan de helft van de totale vrijgekomen energie, en dat verder de meeste seismische energie is vrijgekomen bij de twee activiteitspieken op 8-10 augustus, en 12-13 september.

Metingen door het Belgisch seismometernetwerk

Metingen door het Duits seismometernetwerk van het aardbevingsstation Bensberg (Universiteit van Keulen, Duitsland)

Tektoniek

België en de rest van Noordwest-Europa zijn gesitueerd in een zogenaamde intraplaat-regio, ver van de actieve plaatranden waar zich de meeste aardbevingen voordoen. Nochtans komen er bij ons ook actieve breuken voor en de bijhorende aardbevingen. Die zijn echter minder frequent en minder krachtig dan plaatranden.

In en rond België onderscheiden we verschillende zogenaamde seismotektonische zones op basis van geologie en seismiciteit. De seismotektonische zone waarin de aardbevingszwerm van Waals-Brabant zich voordoet is het Anglo-Brabantmassief. Dit is een tektonisch blok van Caledonische ouderdom dat zich uitstrekt over de provincies Brabant, Antwerpen, Oost- en West-Vlaanderen. Het wordt naar het zuiden toe begrensd door de Bordièrebreuk, een oude breuk met laterale verplaatsing. De noordelijke grens bevindt zich in Nederland, ten noorden van de provincie Zeeland. Het Anglo-Brabantmassief strekt zich westwaarts uit onder de zuidelijke Noordzee, en sluit in Engeland aan op het Angliabekken.

Het Anglo-Brabantmassief wordt gekenmerkt door een eerder matige seismiciteit. Aardbevingen gebeuren er niet vaak, maar kunnen wel soms vrij krachtig zijn. Het bekendste voorbeeld is de aardbeving van 11 juni 1938 met epicentrum tussen Ronse en Oudenaarde. Deze had magnitude 5.6, en is de krachtigste aardbeving die op Belgische bodem heeft plaatsgevonden sedert de aanvang van de seismische metingen in het begin van de 20e eeuw. Ze veroorzaakte vrij grote schade in het zuiden van Oost-Vlaanderen en het noorden van Henegouwen, en ook in de steden Kortrijk en Gent. Ook de aardbeving van Le Roeulx op 20/06/1995 wordt tot het Anglo-Brabantmassief gerekend. Deze had magnitude 4.5. De seismiciteit lijkt zich ook onder de Noordzee verder te zetten. Even buiten de Belgische kust werden verschillende aardbevingen geregistreerd met magnitudes om en bij de 3.0. De grootste aardbeving in het Anglo-Brabantmassief die we kennen uit historische bronnen was de aardbeving van 1382 in de Noordzee. De magnitude ervan wordt geschat op 6.0. Een andere historische aardbeving gebeurde dichter bij de huidige aardbevingszwerm, nl. in Haspengouw op 23 februari 1828 (zie verder). De magnitude ervan wordt geschat op 4.5 tot 5.0.

Haardmechanisme

De aardbevingen in het Anglo-Brabantmassief, inclusief de aardbevingszwerm van Waals-Brabant, zijn een aanwijzing voor actieve breukwerking binnen deze seismotektonische zone. De geologische aanwijzingen hiervoor zijn echter eerder schaars. De kartering van deze breuken wordt bemoeilijkt doordat er weinig ontsluitingen of observatiepunten beschikbaar zijn, en doordat de aanwezige structuren zeer oud en complex zijn. Op de vroegere geologische kaarten van het Brabantmassief zijn een aantal hoofdzakelijk noordoost-zuidwest georiënteerde breuken aangeduid, maar er bestaat geen eensgezindheid over. Ook de bewegingsrichting en de helling van deze breuken is niet gekend. Op basis van interpretatie van aëromagnetische gegevens werden andere breukpatronen voorgesteld. Tot op heden is het onduidelijk welke van de voorgestelde breuken actief is.

Ook de aardbevingen zelf geven voorlopig geen uitsluitsel over de breuk(en) in de omgeving van Court-Saint-Etienne en Ottignies. Het haardmechanisme van de aardbevingen van 13 juli duidt ofwel op een rechtslaterale beweging langs een oostnoordoost-westzuidwest georiënteerde breuk, of op een linkslterale beweging langs een noordnoordwest-zuidzuidwest georiënteerde breuk. De epicentra van de aardbevingszwerm vertonen een lichte oplijning in de eerstgenoemde richting. Er dient echter op gewezen te worden dat de onzekerheid op de lokalisatie en de diepte momenteel nog te groot zijn. Bijkomende metingen door mobiele seismometers die in de regio werden opgesteld zouden moeten toelaten de lokalisatie te verbeteren, en hopelijk tot een betere aanduiding voor de breukoriëntatie te komen.

	Azimut	Helling	Schuifrichting	Grafische weergave
Vlak 1	66°	64°	-176°
Vlak 2	334°	68°	-26°

Eerdere aardbevingen in de regio

In de periode van 6 januari 1953 en 11 februari 1957 gebeurde er in de omgeving van Court-Saint-Etienne een reeks van aardbevingen die vrij gelijkaardig was aan de huidige aardbevingszwerm. Enkel de belangrijkste aardbevingen van deze reeks konden toen geregistreerd worden door het station van Ukkel. De seismografen van die tijd lieten immers niet toe om aardbevingen met een magnitude kleiner dan 3.0 te detecteren.

Voor de belangrijkste aardbevingen van de reeks werd door de Koninklijke Sterrenwacht van België een officiële enquête uitgevoerd bij de gemeentelijke overheden:

De eerste aardbeving was de krachtigste van de reeks. Hieronder is de macroseismische kaart voor deze aardbeving weergegeven. Deze kaart toont de waargenomen intensiteit per gemeente, die werd bepaald door herevaluatie van de archiefdocumenten van de KSB.

De beschrijvingen van de effecten van deze aardbevingen wijzen erop dat ze iets ten zuiden van de huidige aardbevingszwerm gesitueerd waren.

De belangrijkste historisch gekende aardbeving in dit deel van het Anglo-Brabantmassief vond plaats op 23 februari 1828, op de grens tussen Brabants en Luiks Haspengouw. De magnitude van deze aardbeving wordt geschat op 5.0, en ze veroorzaakte schade aan huizen en het architecturaal patrimonium in het hele gebied. Merk op dat deze voor onze contreien vrij zware aardbeving niet werd voorafgegaan door voorschokken.