Wereldwijde aardbevingen

Tektoniek

De aardbeving vond plaats op de grens tussen de Indisch-Australische plaat en de Soendaplaat (deel van de Euraziatische plaat), die naar mekaar toe bewegen met een snelheid van 5-6 cm/jaar. Doordat deze toenadering schuin verloopt t.o.v. de plaatrand is de beweging opgesplitst in subductie (onderduiken) van de Indisch-Australische plaat onder de Soendaplaat langs de Soenda-diepzeetrog, en in laterale breukbewegingen langs de Sumatrabreuk, die zich over de hele lengte van Sumatra uitstrekt. De aardbeving gebeurde op het subductievlak en is het gevolg van een plotse ontlading van de spanning die decennia- tot eeuwenlang wordt opgebouwd door de continue plaatbewegingen.

De aardbeving wordt geklasseerd als een mega-subductieaardbeving, omwille van de uitzonderlijke grootte van het breukvlak dat tijdens de aardbeving geactiveerd is. Seismische gegevens geven aan dat het breukvlak minstens 600 km lang was en meer dan 100 km breed. De gemiddelde verplaatsing langs het breukvlak bedroeg 15 m.

De aardbeving van 26 december 2004 behoort tot de vijf zwaarste aardbevingen van de voorbije honderd jaar, samen met de aardbeving van Chili in 1960 (M 9.5), de aardbeving van Prince William Sound, Alaska, in 1964 (M 9.2), de aardbeving van de Andreanofeilanden, Alaska, in 1957 (M 9.1) en de aardbeving van Kamchatka in 1952 (M 9.0). Al deze aardbevingen waren mega-subductieaardbevingen.

Haardmechanisme

	Azimut	Helling	Schuifrichting	Afbeelding
Vlak 1	329°	8°	110°
Vlak 2	129°	83°	87°

Mathematisch kan geen onderscheid gemaakt worden tussen beide mogelijke breukvlakken, maar in combinatie met de configuratie van de plaatrand en met de locatie van de naschokken is vlak 1 de meest waarschijnlijke oplossing : een NNW-ZZO georiënteerd breukvlak met een helling van ongeveer 10° naar het noordoosten. De kleine hellingshoek impliceert dat het breukvlak uitzonderlijk breed moet zijn.

Bron: Harvard CMT

Eerdere aardbevingen in de regio

Op dezelfde plaatrand zijn in het verleden verschillende zware aardbevingen gebeurd :

• Naar het zuiden toe, voor de westkust van centraal-Sumatra : in 1797 (M 8.4), in 1833 (M 8.7), en in 1861 (M 8.5);
• Naar het noorden toe : in 1881 (M 7.9) ten westen van de Nicobareilanden, en in 1941 (M 7.7) ter hoogte van de Andamaneilanden.

Aardbevingskans

De kaart van het GSHAP (Global Seismic Hazard Assessment Project) klasseert het westelijk deel van Sumatra als een zone met hoog seismisch risico (10 % kans dat de piekgrondversnelling een waarde van 2.4 - 3.2 m/s² overschrijdt binnen een periode van 50 jaar).

Gemelde schade

De aardbeving richtte grote schade aan in Noord-Sumatra en op de Nicobareilanden. De stad Banda Atjeh werd grotendeels verwoest. De aardbeving veroorzaakte bovendien een desastreuze tsunami in de Indische Oceaan (zie verder), die vele bijkomende slachtoffers maakte overzee, op grote afstand van het epicentrum. Samen vormen de aardbeving en tsunami van 26 december 2004 één van de grootste natuurrampen uit de gekende geschiedenis. De menselijke tol was dramatisch. In totaal kwamen meer dan 150000 mensen om het leven, en meer dan 25000 mensen blijven vermist. Op Sumatra stierven 110000 mensen door de aardbeving en tsunami. De tsunami eiste nog eens meer dan 47000 mensenlevens in de landen rond de Indische Oceaan, vooral in Sri Lanka, India en Thailand, en zelfs tot in Somalië.

Tsunami

De aardbeving van 26 december 2004 heeft een tsunami ontketend die de kusten van de landen rond de Indische Oceaan overspoelde en nog eens tienduizenden mensenlevens eiste op grote afstand van het epicentrum.

De tsunami ontstond doordat het epicentrum van de aardbeving in zee lag, en omdat het breukmechanisme resulteerde in een abrupte verticale beweging (opheffing of daling) van de zeebodem over een groot gebied. Door de geringe helling van het subductievlak was de verticale component (2 - 5 m) van de breukbeweging weliswaar veel kleiner dan de horizontale component, maar ze vond plaats over een reusachtig gebied (minimaal 600 bij 200 km, of 120.000 km2). Bovendien was de beweging maximaal net ten oosten van de Soendatrog, in waterdieptes van 2500 tot 4000 m. Hierdoor werd een kolossaal watervolume uit evenwicht getild. De vier grootste subductieaardbevingen van de 20e eeuw hebben allemaal tsunami's veroorzaakt in de Stille Oceaan, al lag hun dodentol aanzienlijk lager dan bij de aardbeving van 26 december.

Bronnen

• EMSC (European-Mediterranean Seismological Center)
• GSHAP (Global Seismic Hazard Assessment Project)
• Harvard CMT (Harvard Seismology)
• ROB (Royal Observatory of Belgium)
• USGS-NEIC (U.S. Geological Survey, National Earthquake Information Center)

Links

• Wetenschappelijk dossier Frans Centrum voor Atoomenergie
• Informatiepagina EMSC (European-Mediterranean Seismological Center)
• Informatiepafgina USGS-NEIC (U.S. Geological Survey, National Earthquake Information Center)

Documenten

• "De aardbeving en tsoenami van 26 december 2004 in de Indische Oceaan" door Kris Vanneste, Tim Van Hoolst & de afdeling seismologie, gepubliceerd in Heelal, Vol. 50(7+8), 2005 (pdf, 2724 Ko)
• "Le séisme géant de subduction de Sumatra-Andaman du 26 décembre 2004b : Leçons pour une alerte efficace des tsunamis" door Thierry Camelbeeck, gepubliceerd in Comptes-Rendus de l'Académie des Sciences d'Outre-Mer, 2005 (pdf, 608 Ko)
• "Séismes géants et symphonie tellurique" door Michel Van Camp, gepubliceerd in Science Connection, december 2005 (pdf, 140 Ko)